Maart: De Gekroonde Poelenburg in beeld

In het kader van het 100-jarige jubileum van vereniging De Zaansche Molen wordt elke maand één van onze molens uitgelicht.

In maart is dit houtzaagmolen De Poelenburg.

Geschiedenis van De Gekroonde Poelenburg

Op de plek waar nu De Gekroonde Poelenburg staat, stond oorspronkelijk molen De Grootvorst, gebouwd in 1730. Sinds 1961 staat de iconische paltrokmolen die we nu kennen op zijn huidige plek.

De Gekroonde Poelenburg kent een bewogen geschiedenis: in 1866 liet houthandel G. Honig paltrokmolen De Locomotief bouwen in Koog aan de Zaan omdat hun molen De Groene Jager moest wijken voor de spoorlijn Uitgeest-Zaandam. Het verklaart de naam van de nieuwe molen. Begin 1903 kwam De Locomotief stil te staan.

Eveneens in deze periode, in december 1903, woedde er in Zaandam-Oost een brand die de voorganger van De Gekroonde Poelenburg verwoestte. Eigenaar Jan Prinsze kocht en verplaatste de stilstaande Locomotief en gaf deze in 1904 op zijn nieuwe plek in Zaandam Oost de naam De Gekroonde Poelenburg. De molen heeft daar tot omstreeks 1950 op windkracht gezaagd, totdat oprukkende bebouwing (ironisch genoeg de bomenbuurt geheten) hem tot stilstand dwong. In 1960 verkocht de laatste eigenaar de molen aan de gemeente Zaandam.

De gemeente maakte samen met De Zaansche Molen het plan om de molen te verhuizen naar het erf van de in 1928 verbrande pelmolen De Grootvorst aan de Kalverringdijk, bij de in aanbouw zijnde Zaanse Schans. In 1961 demonteerde en verplaatste molenmakerij Gebroeders Husslage uit Zaandijk De Poelenburg. Herbouw startte in de zomer van 1962, maar liep mede door de strenge winter van 1962-1963 vertraging op.

In 1991 werd er een stijlvolle houtloods naast de molen gebouwd en in 2005 volgde een grondige restauratie van de molen. De buitenkant werd opnieuw bekleed met een getrapte weeg (een deels elkaar overlappende wand van planken) en de molen werd in de oorspronkelijke groene kleur geschilderd. Het groen was volgens velen aan de felle kant. Reden waarom het molenlijf een aantal jaren later in een iets gedemptere tint groen werd overgeschilderd.

Een zeldzaam stukje erfgoed

De Gekroonde Poelenburg is een Paltrokmolen, een molentype dat vroeger veel voorkwam. Ooit stonden er ruim 200, nu zijn er in de Zaanstreek nog 2 over. Die tweede molen is De Held Jozua in Zaandam. In heel Nederland zijn er nog slechts vijf van dit type bewaard gebleven.

Gedreven vrijwilligers houden de molen draaiende

Sinds de verplaatsing in 1961 is De Gekroonde Poelenburg eigendom van De Zaansche Molen. Een groep enthousiaste en kundige vrijwilligers houden de molen gaande en wordt er regelmatig gezaagd, ijs en weder dienende. Het is bijna traditie geworden om

Helaas is deze bijzondere molen normaal niet toegankelijk voor het publiek. Toch kun je een glimp opvangen van het werk van de vrijwilligers! Op het hek rondom de molen hangen prachtige foto’s die laten zien hoe zij zich inzetten om deze molen in topconditie te houden. Misschien herken je de mensen wel die achter het hek bezig zijn.

Van 3 maart – 31 maart zijn er foto’s op het hek van De Gekroonde Poelenburg waar deze toegewijde vrijwilligers op zijn afgebeeld. Deze maand staat dus niet alleen de molen in het zonnetje, maar ook de vrijwilligers.

Wat zie je op de foto’s?

Op de foto’s zijn de vrijwilligers afgebeeld die de molen draaiende en de eeuwenoude zaagtechniek levend houden. Dat lukt alleen maar door met de molen regelmatig te zagen. Alleen dan blijft deze kennis behouden en worden de uitdagingen ervan blijvend onderzocht. De vrijwilligers houden zich daar dagelijks bezig. Bijvoorbeeld, hoe je een kromme stam goed op spant, hoe je het maximaal aantal planken of balken uit een stam haalt, of hoe je de zagen zo lang mogelijk scherp houdt en als die bot zijn, hoe je die dan slijpt?

Door het ‘te doen’ blijft de kennis van de zaagmolen behouden. En dat doen de vrijwilligers met plezier, zoals vastgelegd in de afbeeldingen.

Over de foto’s en fotograaf:

Deze foto’s zijn niet zo maar in zwart-wit gemaakt, maar echt in het zwart-wit geschoten. De fotograaf, vrijwilliger Peter Moerland (te zien bij de slijp machine), had al jaren een middenformaat 6×6 Rolleicord camera liggen, gemaakt in 1957. Na een test bleek het resultaat verbluffend en bleek het de perfecte gelegenheid om de oude zaagtechniek op De Gekroonde Poelenburg op de gevoelige plaat vast te leggen. De foto’s zijn vastgelegd op Ilford HP5 plus !S)400 zwart-wit rolfilm.

Zoals het zagen op De Gekroonde Poelenburg ervoor zorgt dat oude technieken en kennis over houtzaagmolens niet verloren gaat, geldt dat voor het fotografie project hetzelfde. Zo was het weer een uitdaging om met slechts 12 foto’s op een filmrol deze reportage te doen en weer te ontdekken hoe het werkte met belichting, sluitertijden, diafragma, etc. Iedere opname is daarom zorgvuldig gemaakt.

Van links naar rechts

Hieronder staat van links naar recht een korte beschrijving van wat en wie u ziet.